Địa danh hành chính tỉnh Hòa Bình đầu thế kỷ XIX

Nhân dịp kỷ niệm 120 năm thành lập tỉnh Hòa Bình, chúng tôi muốn tìm hiểu đôi điều về tên gọi và địa danh hành chính một số địa phương thuộc tỉnh Hòa Bình ngày nay ở đầu thế kỷ XIX – tức là cách chúng ta gần tròn 200 năm. Do tài liệu có hạn, bài viết này mới đưa ra được rất ít địa phương. Mong được các đồng nghiệp cùng nhau tìm hiểu và cung cấp tư liệu ngày càng phong phú hơn.

Xuất phát từ sách Các trấn, tổng, xã danh bị lãm là bộ địa danh còn lưu trong kho sách Hán Nôm của chúng ta, có thể khẳng định nó là một danh mục đơn vị hành chính các cấp với nội dung liệt kê tên gọi từng thôn, xã xóm, vạn, trang, phường, giáp, trại thuộc từng tổng, huyện, phủ của 15 trấn, xứ, đạo từ Đèo Ngang trở ra Bắc về đời Gia Long. Về cả hai mặt địa danh và thống kê điều đáng tin cậy, tuy rằng cũng có những nhược điểm nhất định.

Quyển sách trên đã có đề cập đến các địa danh một số địa phương thuộc tỉnh Hòa Bình ngày nay như:

– Tổng Kim Bôi có 4 xã: Kim Bôi, Hạ Bì, Nật Sơn, Vĩnh Đồng nằm trong huyện Mỹ Lương (?), phủ Quốc Oai, trấn Sơn Tây (trang 38 – Sđd).

– Phủ Gia Hưng, thuộc trấn Hưng Hóa có 11 huyện, châu:

Huyện Thanh Xuyên.

Châu Sơn La có 4 động: Hiếu Điều, Chiềng La, Mường Xóm, Mường Mỏ.

Thuận Châu.

Châu Tuần Giáo.

Châu Mai Sơn.

Việt Châu.

Châu Ninh Biên.

Mộc Châu.

Châu Đà Bắc có 4 động: Hiền Lương, Hào Tráng, Dĩ Lý, Đức Nhàn.

Châu Phú Hoa.

Mai Châu có 3 động: Bao La, Mai Thượng, Mai Hạ (trang 86 – Sđd).

– Đạo Thanh Bình có phủ Trường Yên và phủ Thiên Quan.

Phủ Thiên Quan có 3 huyện: Yên Hóa, Phụng Hóa, Lạc Thổ.

Huyện Yên Hóa có ghi Tổng Xích Thổ có 6 xã: Xích Thổ, Hưng Hư, Cố Đế, An Đội, Tuân Nhu, trang Nhiễm Hạ. (trang 120 – Sđd).

– Ở huyện Lạc Thổ có ghi: Tổng Thạch Bi có 7 xã: Thạch Bi, Phù Liễu, Phú Lẫm, Lỗ Sơn, Thanh Nê, Đông Lai, Hoành Mô (trang 121 – Sđd).

Trong quyển sách này tôi mới tìm thấy có đôi điều nói trên. Còn biết bao địa phương khác của tỉnh Hòa Bình hôm nay chưa ghi rõ tên trong sách này hoặc đã có trong quyển sách này mà chưa lý giải được. Mong các tác giả và bạn đọc cùng nhau tìm hiểu và làm sáng tỏ để góp phần tìm hiểu sự hình thành và phát triển của tỉnh Hòa Bình trong tiến trình lịch sử của dân tộc Việt Nam.

Lưu Huy Chiêm (sưu tầm)